Nu Myanmar na een halve eeuw militair bewind de deuren opent voor de wereld, dient zich een nieuwe dreiging aan: grote tabaksbedrijven die nieuwe markten zoeken. Er wordt veel gerookt in Myanmar, maar minder dan 10 procent van de rokers rookt filtersigaretten. Wie ooit in Myanmar geweest is, weet dat veel Birmezen zelfgemaakte sigaren roken, die plaatselijk bekend staan als cheroots. In de steden verkopen handelaren goedkope, uit China gesmokkelde sigaretten aan automobilisten die staan te wachten voor verkeerslichten. Op straat liggen overal uitgespuugde resten pruimtabak.
Tabaksconsumptie is al een probleem in het verarmde Zuidoost-Aziatische land waar de wetgeving zwak is. Na jaren van isolatie willen veel Myanmarezen net zo cool en modern zijn als hun westerse leeftijdgenoten.
"De kern van het probleem ligt in een belangenconflict binnen de regering. Het ministerie van Gezondheid wil maatregelen om roken te ontmoedigen, maar het ministerie van Handel wil graag de miljoenen dollars aan potentiële buitenlandse investeringen door multinationals binnenhalen", zegt Bungon Rithiphakdee, directeur van de Zuidoost-Aziatische Alliantie voor Tabakstoezicht. Ongeveer 45 procent van de bevolking van Myanmar is jonger dan 24 jaar en een belangrijke doelgroep voor tabaksfabrikanten.
Activisten beweren dat tussen een derde en de helft van de 60 miljoen inwoners van Myanmar tabak gebruikt. De meeste mensen gebruiken pruimtabak en cheroots. Filtersigaretten worden praktisch alleen in de steden gezien. Shane MacGuill, analist van Euromonitor, verwacht dat de sigarettenverkoop in het land in de komende vier jaar met 2 tot 3 procent per jaar stijgt. Slechts 9,2 procent van de rokers gebruikt filtersigaretten volgens het ministerie van Gezondheid. Voor buitenlandse fabrikanten ligt daar een kans om de verkoopscijfers op te krikken, die in rijkere landen dalen of stagneren. De kankerafdeling van het belangrijkste ziekenhuis in Yangon heeft het nu al druk. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schat dat één op de vijf sterfgevallen in Myanmar te wijten is aan roken.
"Lokale sigarettenfabrikanten zijn geen partij. De buitenlandse tabaksbedrijven proberen in stilte de regio binnen te komen en zeggen tegen de overheid dat ze banen creëren", zegt Judith Mackay, adviseur van de World Lung Foundation die onder meer strijdt tegen ziekten als tuberculose.
Myanmar ratificeerde het Raamwerkverdrag voor Controle op Tabak van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), maar de wetgeving wordt slecht gehandhaafd. Ook niet alle richtlijnen van de WHO zijn geïmplementeerd. Het gaat dan onder meer om afbeeldingen op sigarettenpakjes waarop gewaarschuwd wordt voor de gevaren van tabak en hoge accijnzen.
Roken in openbare gelegenheid is verboden sinds 2006, maar de boetes voor het overtreden van deze wet zijn verwaarloosbaar. Tabaksfabrikanten omzeilen het verbod op directe reclame in Myanmar door weeshuizen te sponsoren en geld te doneren voor onderwijs, zeggen activisten. Ondanks de belofte om reclame niet te richten op jongeren, zijn de fabrikanten regelmatig te vinden op evenementen zoals popconcerten en festivals. Daar delen ze gratis sigaretten uit.
In Myanmar zijn al veel geïmporteerde merken zoals Camel en Benson & Hedges te vinden. Die zijn echter drie keer zo duur als de plaatselijke variant. "In Myanmar zijn de productiekosten laag", zegt YarZar Nyunt van de Internationale Unie tegen Tuberculose en Longziekten. "Buitenlandse merken kunnen veel goedkoper worden aangeboden als ze in Myanmar worden geproduceerd." De overheid maakt zich volgens hem niet zo veel zorgen over de volksgezondheid. "Eerst ging Myanmar open voor alcoholproducenten, en nu komen de tabaksfabrikanten."
Buitenlandse bedrijven die hun pijlen richten op Myanmar is het niet alleen te doen om nieuwe markten. Sommige bedrijven willen in het land tabak gaan verbouwen voor export naar andere Aziatische landen. Daarmee komt landbouwgrond die al jaren in handen is van Myanmarezen, in beeld bij sigarettenfabrikanten.
Mark Farmener, directeur van de Burma Campaign, een organisatie die tijdens het militaire bewind lobbyde om British American Tobacco Myanmar uit te krijgen, zegt dat veel boeren tijdens de dictatuur al land zijn kwijtgeraakt omdat de overheid er andere plannen mee had. Volgens Farmener brengt de tabaksindustrie een reeks sociale en mensenrechtenproblemen met zich mee, zoals landroof en slechte arbeidsomstandigheden. "Mensen in Birma hebben werk nodig, geen kanker", zegt hij. "Het is goed dat ze profiteren van investeringen, maar dat moeten geen investeringen zijn waar ze aan sterven."
